Hoe kijkt islam volgens een Soennietische theoloog naar concepten zoals “moderniteit”? Huistheoloog van Sophia Academy verklaart door middel van enkele hedendaagse en historische voorbeelden een mogelijke visie.
Islam is de laatste godsdienst, waar alle goddelijke principes gebundeld zijn, die de wereldse relatie van de mensen zowel met God als met andere mensen en met de natuur regelt. Omdat het de laatste godsdienst is, zal het de heilige bron zijn voor de problemen van de mensheid tot de Herrijzenis.
Deze eigenschap van de islam geeft ook een aanwijzing over de meerwaarde van islam in de moderne tijd. Dat vooral Fiqh voorrang heeft in het islamitisch besprekingsmechanisme, dat sommige bepalingen verschillen kunnen tonen in de plaats en tijd, dat sommige aspecten van andere godsdiensten goedgekeurd worden, dat sommige gewoontes van een volk goedgekeurd worden indien ze niet tegenstrijdig zijn met de islamitische waarden, dat de islam stimuleert en stuurt om een gemeenschap in vrede te vormen met mensen van andere godsdiensten en volkeren, dat er heilige schriften en praktische toepassingen zijn om het belang te benadrukken dat mensen van verschillende godsdiensten samenleven rond gemeenschappelijke waarden en normen, geeft aanwijzingen over de visie van de islam op de moderniteit.
Al sinds het begin benadrukt de islam het belang voor de mensheid om rond de universele waarden en normen samen te leven, in samenlevingen met verschillende culturen samen te komen bij de gemeenschappelijke waarden en de verschillen te zien als een meerwaarde. In het algemeen kan dit nogmaals benadrukt worden, de islam is niet direct tegen opinies en toepassingen. Integendeel, als het voordelen heeft voor de gemeenschappen en mensheid, stimuleert de islam zelfs om hiervan gebruik te maken.
Vrijheid
“Er is geen dwang in de godsdienst”, deze vers stelt ook voor om deze blik te hebben op de verschillende mensen. Iedereen heeft de vrijheid om te geloven in wat hij wil. Iemand gedwongen bekeren of tot hiertoe verplichten is niet volgens de basisbeginselen van de islam. Op dat gebied is het tegenstrijdig met de islam om hoewel het niet overeenstemt met de basisprincipes van de islam, iemand van een ander geloof of strekking, die volgens zijn geloof wil handelen, hem scheef te bekijken, hem uit te sluiten, hem niet te respecteren en zijn vrijheid te beperken in zijn sociaal leven. Als godsdienst zijn de opgelegde waarden en normen van de islam universeel. Het onder druk zetten van iemand die deze waarden volgens zijn geloof niet als universeel inziet, is ook niet acceptabel.
De term moderniteit wordt de laatste tijd op verschillende manieren gedefinieerd. Het is moeilijk om te zeggen dat er een eenduidig definitie is dat door iedereen wordt geaccepteerd. Vooral de betekenis in het Westen en de visie hierop in de islamitische wereld is verschillend.
Modern als woord betekent, hedendaags, eigentijds, van deze tijd en gelijkaardige betekenissen. Met andere woorden kan het met ‘aanpassen aan de noden en behoeften van de tijd’ verder aangevuld worden. Hedendaags zijn, de realiteit van deze tijd beseffen, brengt oplossingen voor de problemen van de tijd, is ook een andere manier om de betekenis van moderniteit verder aan te vullen.
Splitsingen
Naar mijn mening is het aanzien van moderniteit als geheel tegenstrijdig met godsdienst, een totaal verkeerd zicht. Zelfs modernistische denkers komen met nieuwe ideeën door de oorlog te verklaren aan de godsdiensten en dat is niet te aanvaarden. Het standpunt van de islam hierover is bekend. Bepalingen in de islam worden in tweeën gesplitst, de weg (usul) en vertakkingen (furu). De basis van de weg (usul) verandert niet en bestaat uit vaste waarden. Wat de vertakkingen (furu) betreft kan dat in de tijd en ruimte, volgens het getekende kader van de rechtsgeleerdheid en vergelijking, verschillen tonen.
De overleveringen in de islam zijn een ingeworteld geloofssysteem waar de rijke rechtsgeleerdheid duidelijk te zien is. Van de Koran zijn er honderden interpretaties, van de tradities van de profeet (Hadith) zijn er verschillende benaderingen en commentaren, deze verschillen worden binnen deze overlevering aangegeven. Zo is de islam niet helemaal tegen sommige benaderingen van de moderne tijd en is het ook niet de bedoeling dat ze sommige zaken zomaar aanvaarden door de religieuze waarden en normen te negeren. In principe is dit niet alleen een eigenschap van de islam, ook andere godsdiensten hebben regelmatig nieuwe opinies tegengewerkt. Het is een feit dat in de christelijke traditie ook zulke nieuwe opinies serieus zijn tegengewerkt door de kerk.
Tegenwoordig moet het begrip moderniteit niet beschouwd worden als een denkwijze of opinie enkel voor deze eeuw. Ook al is het vandaag moderner dan gisteren, de geschiedenis toont ons aan dat ieder eeuw en zelfs ieder jaar moderner is dan de voorbije eeuw of jaar. De mensheid is zoals een kind, kruipend, wandelend, groeiend en zo verder ontwikkeld. Iedere ontwikkelingsfase is verschillend dan de vorige. Dus verandering en de nieuwe levensstijl dat met deze verandering teweeg wordt gebracht is niet het gebied waarmee de islam strijdt en ingrijpt. De islam heeft doelen. Hulpmiddelen die van eeuw tot eeuw kunnen veranderen zijn niet het hoofddoel van de islam.
Vergelijkingen
Met de vers ‘Kijken zij dan niet naar hoe de kamelen zijn geschapen?’ wil men in de tijd van de profeet (vzmh) aan de Arabieren, vanuit een gebruikelijk en wonderbaarlijk dier, lessen over de eenheid van God geven. Het doel is de eenheid van God, het middel hiervoor in de vers is de kameel. In ieder tijdperk is er een middel zoals de kameel of een ander vervoersmiddel die de kracht en Goddelijkheid van Allah toont, maar het doel blijft altijd hetzelfde. En dat is de eenheid van God. Als we dat vers nu willen interpreteren, zullen we denken aan vliegtuigen of iets gelijkaardigs en daar is niets verkeerd aan om te blijven geloven aan de eenheid van God. Zulke voorbeelden kunnen altijd verder uitgebreid worden.
Hier moeten we de aandacht naar een ander basisprobleem trekken. Namelijk moderniteit begrijpen als Westers of Amerikaans en dit aandringen bij andere culturen. Want als we naar de geschiedenis van de mensheid kijken is interactie tussen verschillende volkeren een feit. En in ieder tijdperk en denksysteem is er een toepassing dat wordt beschouwd als een moderne werkwijze. Dat wijst er dan op dat iedere opinie een eigen ‘moderniteit’ heeft. Moderniteit als een verschijnsel in een absoluut tijdperk zien, is niet correct. In deze context zijn Al-Ghazali en Ibn Rushd nogal ‘modern’ in hun tijdperk als we hun ideeën vergelijken met hun tijd. In veel bronnen is er zelfs vermeld dat christelijke intellectuelen geïnspireerd zijn door Ibn Rushd.
Moderniteit gelijkstellen met het verstand en de kennis, beweert dat de islam tegen verstand en kennis is, is niet te accepteren met de ervaringen van de geschiedenis. Een religie waarvan het eerste bevel ‘lees’ is, is niet enkel voor de islamitische wereld, maar heeft in verschillende tijden en plaatsen voor een meerwaarde gezorgd. Binnen de islam zijn er radicale organisaties en ideologieën, die om politieke of andere redenen, de Koran en overleveringen van de profeet (vzmh), anders interpreteren dan hun betekenis, is geen gebrek van de islam.
De oorzaak van dit probleem is de mentaliteit. Vooral ISIS die zich probeert voor te stellen als een traditioneel islamitische organisatie, is tevergeefs. Want door de bronnen gedeeltelijk te lezen, religieuze teksten egoïstisch te interpreteren, de ‘andere’ uit te sluiten, proberen ze een godsdienstig visie te creëren die totaal tegenstrijdig is met de geest en basis van de islam. Zoals ook in de andere godsdiensten, zijn er ook in de islam sommige radicale ideologieën ontstaan, maar er mag zeker niet gedacht worden dat alle moslims zo denken en dit de enige en juiste ideologie is.
Kort samengevat:
- De islam is een goddelijke religie die universele eigenschappen heeft en zoals andere religies dat ook hebben, bevat het boodschappen in het voordeel van de mensheid.
- De islam schakelt het verstand nooit uit! De Koran en Hadith bevatten veel uitdrukkingen waarbij de nadruk op het verstand en denken wordt gelegd.
- Het is niet te denken dat de islam strijdt tegen de moderniteit.
- Vooraleer iets wordt geaccepteerd of geweigerd, bekijkt het islamitisch denksysteem of het een meerwaarde heeft voor de mensheid en de gemeenschap
- Wanneer een idee, voortgebracht door de moderniteit, tegenstrijdig is met de waarden van de moslimgemeenschap, dan zal de islam de nodige bepalingen voor hun volgelingen hierover bekendmaken.
- Maar de islam verzet zich ook niet tegen mensen met andere meningen, en zal dat zodanig aanpakken zodat de vrijheden niet worden beperkt en het geen oorzaak vormt voor enige ruzie of geweld.