Hoe kijkt islam volgens een Soennietische theoloog naar wetenschap en diens ontwikkeling? Huistheoloog van Sophia Academy verklaart door middel van enkele hedendaagse en historische voorbeelden een mogelijke visie.
De laatste tijd is de gedachte dat godsdienst een struikelblok is bij de vooruitgang van de wetenschap, één van de populairste discussies. In de geschiedenis van zowel de Islam als het Christendom, is dit een regelmatig terugkomend gedachte. De bedoeling van deze tekst is niet deze foute gedachte, dat een product is van een oppervlakkig visie, in het lang en breed te bekritiseren, maar het benadrukken het begrijpen van de openbaring van God aan de mensen niet mogelijk is als men het verstand, geweten van de mens gaan negeren. Met een compleet geloof is het mogelijk om de openbaring direct te begrijpen en toe te passen in het dagelijks leven maar het is de bedoeling om dat te lezen, begrijpen, interpreteren en overdragen zodat er een cultuur wordt opgebouwd rond deze openbaring.
Ook de tafsier over de Koran vanuit dit standpunt proberen te begrijpen, zal een correcter beeld geven. Zoals de eerste openbaring van de Koran de mensen aanspoort met “Lees”, is de verwijzing van onze Profeet (vzm) van de mensen naar het ‘Boek van het universum’ ook geen toeval. De Islam hecht dus groot belang aan wetenschap; vertrekkend vanuit het idee dat wetenschap en wijsheid de verloren goederen zijn van de mensen, worden de mensen aangespoord om achter deze verloren goederen te zoeken, te lezen en te begrijpen ongeacht waar dat is of wie dat zegt.
Iedere vorm van kennis is geprezen in de Koran, in vele verzen is er vermeld dat de wetende en onwetenden niet dezelfde zijn, en in verschillende verzen wordt het belang voor kennis benadrukt. Ook in de Hadith worden de reizigers voor de kennis en geleerden meermaals geprezen, de moslims worden ook op deze manier aangespoord om achter kennis, wetenschap aan te lopen.
Maar dit moet zeker vermeld worden, de visie van de Islam op de wetenschap is gebaseerd vanuit de verdienste van het geloof. Kennis is niet alleen bedoeld om het te weten, het moet verzameld worden rond een verheven doel. M.a.w. het belangrijkste doel van kennis is om nog vindingrijker te zijn en naar kennis over Allah te bereiken. Kennis moet een gewoonte wat men achtervolgd worden om de gedachte van monotheïsme in het innerlijke vanzelfsprekend te maken. Want de mens kan de echte kennis opdoen door het universum te lezen en met deze kennis leert het zichzelf beter kennen.
Volgens de Islam convergeert het universum, wetenschappen en de Koran, zoals de 2 ogen van mensen, samen op 1 bepaald punt. Zoals de 2 ogen van de mensen geen verschillende visie hebben, zo verschillen wetenschappen en de Koran niet van elkaar.
Anderzijds kunnen we de verlangens naar kennis van moslimgeleerden verklaren met “In de schepping van de hemelen en de aarde zijn tekenen voor mensen die verstandig zijn” en andere vergelijkbare verzen. Door deze en gelijkaardige verzen zijn moslimgeleerden de orde in de hemel en op de aarde beginnen onderzoeken, en is de link tussen de hemel en aarde niet onopgemerkt gebleven; de relatie van een bloem met de zon en zonlicht, de relatie tussen de zwakkeren op de aarde, … en nog andere onderwerpen waarbij geconcludeerd wordt dat zulke mensen die het boek van de universum en de Koran nauw relateren, nog dichter bij God komen te staan.
Als wij de Islamitische traditie bekijken, i.p.v. zich te distantiëren van kennis en wetenschap, is dit de basis van deze traditie. Daardoor hebben vele geleerden zich steeds verdiept in hun kennis en hebben een belangrijke meerwaarde gehad voor de wetenschappen. Jabir, Alhazen, Al-Chwarizmi, Al-Zahravi, Avicenna, … en andere grote geleerden zijn een mooi voorbeeld van de visie van de Islamitische traditie voor de wetenschappen. Bij wijze van spreken, hoewel Griekse geleerden een eerste keer over een ‘atoom’ spreken, heeft de moslimgeleerde Al-Nazzam geconstateerd dat een materie oneindig keren kan opgesplitst worden. Weer in de Islamitische wereld, ook als het gaat over tafsier en Hadith, hebben we Fakhr al-Dīn al-Rāzī, naast zijn theologische kennis is hij, volgens meerdere bronnen, ook een goede dokter.
Een belangrijk persoon in de Islamitische denkwereld is Ibn Rushd (Averroes), hij werd ook door Westerse denkers geciteerd. Ibn Rushd had belangrijke bijdragen over het bestaan, dit is ook een opmerkelijk voorbeeld hoe een moslim op dat gebied een meerwaarde kan betekenen. Vooral zijn uitspraken en logica over het oorzakelijk verband heeft hij vele, waaronder ook Westerse, denkers heeft beïnvloed. Volgens Ibn Rushd is aanwezigheid een eerste waarheid, waarheid is de bron van alles en wordt vergeleken als een erts; de aanwezigheid dat een waarheid is, is de erts en het is de oorsprong van al de rest. Conclusie is dat de waarheid de onafhankelijke aanwezigheid is. Dus aanwezigheid en waarheid is hetzelfde, en hoe aanwezig iets is, zo waar is het dan ook.
Daarnaast probeerde Ibn Rushd ook de filosofie van Aristoteles en Plato (427-347) te verzoenen en beweerde hij dat godsdienst en filosofie twee verschillende gebieden zijn die vanuit dezelfde bron gevoed worden, godsdienst is het product van openbaringen en filosofie is het product van het verstand. Maar beide bronnen zijn hetzelfde. Ibn Rushd is de bekendste moslimgeleerde in het Westen, hoewel hij meer bekendstaat als arts, is hij populairder als ‘tolk van Aristoteles’. Als geneeskundige heeft hij zich verdiept in de anatomie, hierbij ziet hij de mens als het bewijs en middel tot het bestaan van Allah, dat hij dat op verschillende manieren heeft bewezen en dat bij ieder gelegenheid vermeld, is een bewijs hoe zeer hij bezig is met deze wetenschap. Over geneeskunde heeft Ibn Rushd 16 boeken geschreven, zijn boeken zijn honderden jaren in Europa gelezen, vooral zijn boek “El Külliyat Fi’t Tıbb” is in het Latijn vertaald en werd gebruikt in de Europese universiteiten als cursus.
In de Islamitische denkwereld zijn zulke voorbeelden die theologie en wetenschappen combineren, meermaals terug te vinden. Dit allemaal wijst erop dat in de laatste eeuwen de achterstand van de Islamitische wereld in de wetenschappen, de oorzaak niet de Islam is, maar de visie dat meer belang hecht aan het uiterlijke en de Islam beperkt tot de moskeeën. Het is niet nodig om bij deze visie een naam op te plakken.
Als we de geschiedenis bekijken, kunnen we naast de bovenvermelde geleerden, nog meer geleerden opsommen die Islamitische wetenschappen niet scheiden van de algemene wetenschappen. Daardoor is het niet mogelijk om de visie van de Islam te beperken tot de laatste periode en vanuit deze periode conclusies te trekken. In de plaats daarvan moet men vanaf de eerste dag van de Islam, alle periodes één voor één bekijken en onderzoeken, daar kan men nog meer wetenschappelijke onderzoeken, geschriften terugvinden die een belangrijke meerwaarde bieden aan de wetenschappen. Volgens een belangrijk geleerde uit de laatste eeuw, Said Nursi, moet men naast het bestuderen van theologie, men de moderne wetenschappen zeker niet mogen verwaarlozen.
Als één van deze verwaarloosd wordt dan is de andere zonder arm of vleugel en dat zal ervoor zorgen dat het doel van kennis en wetenschap niet bereikt zal worden. M.a.w. noch theologie dat het licht van het hart is, mag opgeofferd worden; noch wetenschappen dat het licht is van het verstand, logica en redenering mag opgeofferd worden.
De namen van Allah die de waarheid van de goederen zijn, zijn vast, goederen zijn niet vast. Het is het licht en het besef van het geloof dat de mens en het leven een betekenis en waarde geeft en de wetenschap voorziet van een menselijk en waardevol ontwikkeling.
Dit mag ook niet uit het oog verloren worden over de visie van de Islam op de wetenschap. De huidige wetenschap bekijkt de wezens met de letterlijke betekenis en is structuur gericht, omdat het niet bekijkt als het kunstwerk van God, is het ook gedistantieerd van de vindingrijkheid, het licht, de productiviteit en de betekenis daarvan, en wordt het geheel van de regels en gemeenschappelijke menselijke waarden en normen verwaarloosd. Terwijl als men alles in het universum bekijkt als een kunstwerk van Allah, is het onvermijdelijk om de weg naar Allah te vinden via de wetenschap. Want de mens is geschapen om met zijn kennis en gebeden volmaakt te worden. Qua aard en capaciteit is alles afhankelijk van kennis.
De basis, licht en geest van echte wetenschap is Allah leren kennen zoals het is en de echte basis hiervan is het geloof in Allah. Als het leren kennen van Allah het belangrijkste basisdoel is, dan is kennis de weg om dat te kunnen bereiken. Dan is het belangrijk om dat nogmaals te benadrukken dat in de Islam de nadruk op kennis en wetenschappelijke werken, het een belangrijk rol speelt naar de gedachte van éénheid van Allah te streven. De namen van Allah die de waarheid van de goederen zijn, zijn vast, goederen zijn niet vast. Het is het licht en het besef van het geloof dat de mens en het leven een betekenis en waarde geeft en de wetenschap voorziet van een menselijk en waardevol ontwikkeling.
Met name 1) De Islam heeft universele eigenschappen en bevat nuttige boodschappen voor de mensheid zoals de andere godsdiensten. 2) De Islam schakelt het verstand niet uit, in vele Koranverzen en Hadith ligt de nadruk op denken en redeneren. Deze verwijzingen zijn natuurlijk een bewijs dat de Islam belang hecht aan kennis en wetenschappelijke werken. 3) De Islam is er voor het geluk op de wereld en het hiernamaals, het is dan niet te denken dat het tegen kennis en wetenschappelijke werken is. 4) Het Islamitisch denksysteem kijkt eerst of het nuttig is voor de gemeenschap en universele waarden, vooraleer het iets goed- of afkeurt. 5) Als een idee van de wetenschap tegenstrijdig zou zijn met de waarden van de moslimgemeenschap, dan wordt de voorziening bekend gemaakt die bindend is enkel voor de volgelingen. 6) De waarde dat de Islam aan wetenschap geeft, krijgt meer betekenis wanneer deze wetenschap de mens naar Allah leidt.