De islam staat overwegend positief tegenover orgaandonatie, alhoewel een kleine groep theologen van mening is dat het niet is toegestaan.
In deze korte samenvatting [1] belicht ik met name de belangrijkste argumenten van de tegenstanders.
Zowel de tegenstanders als de voorstanders zijn van mening dat het lichaam een bezit van Allah (God) is . Het is dus heilig.
Het is ook belangrijk aan te geven dat beide partijen van mening zijn dat een van de belangrijkste deugden in de Islam het redden van een mensenleven is. De bronnen gaan nog verder dan het menselijke leven. Ze vertellen over het goed omgaan met al het geschapene (mensen, dieren en natuur).
Als we ons in deze bijdrage beperken tot het redden van menselijk leven, dan is de hulp die we kunnen geven aan mensen in nood het belangrijkste – met name als mensen ziek en afhankelijk worden van anderen – zoals bij hart- en nierfalen.
Zowel de tegenstanders als de voorstanders gebruiken dezelfde bronnen voor hun argumenten, namelijk; Koran, Soenna (de overleveringen, handelingen en stilzwijgende goedkeuringen van de profeet Mohammed) en de islamitische jurisprudentie.
Tegenstanders vinden dat het doneren van je organen als levende, kan leiden tot schade en dood voor de donor. Dit is verwerpelijk volgens de Koran. Ze refereren naar hoofdstuk Albakar vers 195 [2] en naar hoofdstuk Nissa vers 29 [3].
Voorstanders vinden deze argumenten te zwak omdat er geen sprake is van schade of vernieling. Gezondheidsschade kan alleen bepaald worden door medici en niet door theologen zeggen de voorstanders.
Hoe zit het met het afstaan van je organen na je dood?
Tegenstanders zeggen dat een levende mens niet per definitie beter is en meer recht heeft dan een dood persoon. Ze zijn van mening dat het afstaan van organen na de dood gelijk is aan het mutileren en misvormen van het menselijke lichaam. Ze stellen dit gelijk aan het werk van de Satan in hoofdstuk 4, vers 119 [4].
De voorstanders zien totaal geen vergelijking tussen de mutilatie die verricht kan worden door misdadigers of in een oorlog bijvoorbeeld – waar de Koran naar refereert in het vorige hoofdstuk – en het verrichten van medische handelingen om iemands leven te redden. Ze zien dat in een totaal andere context. Ze beschouwen de orgaandonatie en de bijbehorende medische handelingen als een deugd omdat het doel heilig is. Het is redden van een menselijk leven, zoals Koran in hoofdstuk Al-Maaidah vers 32 benadrukt [5].
Tegenstanders gebruiken dit vers ook, maar ze beperken het begrip redden van leven tot een basis handeling bijvoorbeeld iemand uit een oorlogsgebied helpen ontsnappen of iemand helpen met water en voedsel.
Het tweede argument van de tegenstanders is gebaseerd op de Soenna: “Breken van een bot van een dode staat gelijk aan het breken van een bot van een levende”. Voorstanders kijken anders naar de inhoud van deze overlevering. Volgens hen gaat het hier over een waarschuwing dat mensen niet gemakzuchtig mogen omgaan met een lijk.
Het derde argument tegen orgaandonatie is gebaseerd op Jurisprudentie: In de islamitische jurisprudentie staan veel regels die een kader vormen voor de moraal en de ethiek in de Islam. één van de regels is dat wat je niet bezit, je niet mag geven. Organen zijn niet ons bezit. We mogen ze dus ook niet geven.
Voorstanders zijn het ermee eens dat organen niet ons bezit zijn. Ze zijn van Allah uiteraard. Maar het redden van een leven is ook een heilig doel. Ze voegen toe dat niet alleen menselijke organen van Allah zijn, maar alles. Ook geld. Waarom krijgen we de vrije hand om geld te besteden naar onze inzichten en wensen?
Tegenstanders reageren hierop dat het omgaan met geld wel staat vermeld en uitgelegd, zowel in de Koran als in de Soenna. Omgaan met orgaandonatie staat nergens.
Tweede regel in de jurisprudentie is dat je geen schade mag wegnemen door schade te veroorzaken. Hier is ook uitgebreid gesproken over wat de schade is, wie de schade bepaalt en hoe groot de schade is. Tegenstanders hebben hier ook beperkte argumenten tegenover de voorstanders.
We kunnen concluderen dat de tegenstanders veel beperkingen afleiden uit de regels en de exegese van de tekst om het heilige doel goed te beschermen.
Terwijl de voorstanders ook hetzelfde doel hebben, gebruiken ze meer invalshoeken en inzichten in het benaderen van deze ethische kwestie.
Daarom is orgaandonatie overal in de islamitische wereld toegestaan, zij het onder voorwaarden.
Tot zover deze summiere bijdrage over orgaandonatie gezien vanuit islamitische theologen, zowel de voor- als tegenstanders.
Abderrahman Karbila
Islamitisch geestelijk verzorger
[1] Samenvatting van mijn inleiding gehouden tijdens de thee-ma avond van Sophia Academy over orgaandonatie in de islam d.d. 29 juni 2020.
[2] “En besteedt op de weg van Allah en werp jullie zelf niet met jullie handen in de vernietiging.”
[3] “En dood julliezelf niet (door onrechtmatige handel).”
[4] “En ik zal hun zeker misleiden en zeker hun verlangens in hun opwekken. En ik zal hun zeker bevelen zodat zij de oren van de vee afsnijden. En ik zal hun zeker bevelen, zodat zij Allah’s creatie veranderen.” En wie de satan als vriend neemt in de plaats van Allah, dan lijdt Hij zeker een zeer grote verlies.”
[5] “…en voor hem, die iemand het leven schenkt, alsof hij aan het gehele mensdom het leven heeft geschonken.”