Een vergelijkende benadering van de christelijke en islamitische tradities
door Em. Prof. Dr. Nico Schreurs.
Ik ben in gesprek gegaan over de islam met Emrullah Erdem. Via zijn boeken heb ik op bescheiden schaal kennis gekregen van de islam.
Wat ik ter discussie wil stellen is of en hoe gelovigen van God/Allah door diens erbarmen, mededogen en vergeving verlossing kunnen verwachten en een uiteindelijk oordeel over hun leven.
In het christendom zijn er verschillen in de verzoenings- en verlossingsleer. Maar een gemeenschappelijk uitgangspunt is dat er van aanvang af iets is misgegaan in de verhouding van mensen met God. Dat wordt de erfzonde genoemd. De relatie met God, een relatie die idealiter er een is van harmonie en eenheid – die relatie is door de erfzonde verstoord. Gelovige mensen proberen door te leven volgens de geboden van God – de 10 geboden – of door offers te brengen die relatie te herstellen. In feite wordt de verzoening tussen God en mensen niet door mensen tot stand gebracht. Het is vooral God in zijn oneindige barmhartigheid en genade die de weg opent naar verzoening. Alleen zo kunnen gelovige aanbidders van God verlost worden uit de verstrikking in het kwaad, in veel gevallen gezien als het werk van Satan.
Dat roept de vraag op welk aandeel gelovigen hebben in de verzoening. Het is de vraag naar de vrije wil. Kan de mens de genade weigeren? Zijn mensen verantwoordelijk te houden voor hun daden? Of is alles, ook de verlossing uit het kwaad, al door God voorbestemd?
In de islam is Allah de schepper en beheerser van alles. Emrullah Erdem stelt dan ook dat Allah behalve al het goede ook het kwade heeft geschapen. Allah’s alomvattende scheppingsmacht houdt in dat Allah over alles beschikt en dat Allah een alomvattende kennis heeft van alles wat gebeurt en zal gebeuren. Is er nog ruimte voor de vrije wil van mensen? Ja, zie Soera 4, vers 79: “Het goede dat jou treft, dat komt van God/Allah en het slechte dat jou treft, dat komt van jezelf”. Toch blijft staan dat Allah alle details van een menselijk leven vaststelt en het Allah is, die de mens leidt naar goede daden. Maar tegelijkertijd schept Allah ook voor mensen de mogelijkheid, dat zij in staat zijn om het kwaad te doen. De vrije wil en de verantwoordelijkheid voor kwaad en zonde blijft zo in stand.
De katholieke geloofsleer verdedigt de vrijheid die mensen hebben, op het eerste gezicht met meer klem. Gelovigen kunnen de genade verdienen door hun goede werken. Door de sacramenten, bijvoorbeeld door het sacrament van de biecht, kunnen zij vergiffenis van hun zonden en kwijtschelding van de straf voor de zonden verkrijgen. Daar moet de biechteling wel iets voor doen. Voorwaarde voor het verkrijgen van vergeving is: een oprechte belijdenis van de zonden, een waarlijk berouwvol hart en de vaste bereidheid de boete op zich te nemen.
De Qur’an spreekt ook over vergeving door Allah en er is volgens Emrullah ook wel degelijk vrije keuze en een vrije wil van de gelovigen. Duidelijk is wel dat heil, redding, verlossing alleen van Allah komt. In de christelijke leer heeft Jezus in verzoening en verlossing een doorslaggevende rol. Jezus, (‘Isa) wordt in de Qur’an als een van de grote boodschappers en profeten genoemd (Soera 3 en Soera 19), maar zijn dood aan het kruis krijgt er geen heilsbetekenis. Voor de christelijke verzoeningsleer is Jezus’ kruisdood juist centraal in de verzoening tussen God en mensen.
Hier stuiten we op een wezenlijk verschil tussen islam en christendom. De grootste zonde tegen Allah is immers het toekennen van partners aan Allah, de Ene en Enige. De christelijke leer van de Drie-eenheid, de ene God in drie personen, is voor joden en moslims de afval van de ware Godsaanbidding. Mijn stelling is, dat in het vroege christendom de strijd om de goddelijkheid van Jezus, voortvloeit uit en het gevolg is van de belangrijke rol die Jezus vervult in de verzoening tussen God en mens, met name door zijn kruisdood. Door het zoenoffer van het kruis maakt hij de verlossing van de mensheid mogelijk.
Wie uiteindelijk gered wordt en in de tuin van het paradijs wordt opgenomen, zal blijken bij het Laatste Oordeel. Dat oordeel volgt op de verwoesting van de huidige wereld, wanneer zoals in soera 21, vers 204 staat, “Allah de hemel zal oprollen zoals geschreven rollen worden opgerold”. Niet alleen worden hemel en aarde herschapen, ook mensen zullen door de wederopstanding een nieuw leven krijgen. In de soera’s 81, 82 en 84 wordt de vernietiging van de huidige wereld en de wederopstanding beschreven. Allah heeft alle daden van mensen bewaard. Op grond daarvan worden de daden gewogen en het oordeel geveld.
De verwachting van het oordeel en het hiernamaals komen in grote lijnen overeen zoals beschreven in de Qur’an en in de bijbel en de christelijke leertraditie. Een verschil is ook hier weer de rol van Jezus bij het oordeel. In het Evangelie is Jezus zelf de rechter. Op het Westportaal van praktisch alle gotische kathedralen staat Jezus Christus als de rechter die oordeelt over de uit de dood opgewekte mensen.
Twee relevante discussiepunten dienen zich aan:
- Welke rol speelt de vrije wil van gelovigen bij de verzoening in de relatie tussen God en mens. En welke rol speelt de vrije wil van gelovigen bij de verwerving of afwijzing van het uiteindelijke heil? Wordt die vrije keuze irrelevant of ongedaan gemaakt door Gods voorbeschikking? Om een actueel voorbeeld te noemen: is vaccinatie een ingreep van mensen in wat God al van tevoren heeft beschikt?
- Wat is het verband tussen Gods schepping van de bestaande wereld en het hiernamaals? Het oordeel veronderstelt een continuïteit tussen de huidige en de nieuwe wereld. Hoe kan anders verantwoordelijkheid geëist worden en een scheiding van goeden en slechten plaats vinden. Als er continuïteit is, hoe ziet de tussentijd er dan voor mensen uit totdat zij uit de dood worden opgewekt? Overbruggen de individuele mensen die tijdspanne als ziel zonder lichaam? Of gaan de uitverkorenen en de martelaren al direct na hun dood naar het paradijs en de verdoemden en afvalligen direct na hun dood naar de hel?
Hiervoor verwijzen wij u naar onze YouTube kanaal waar wij dit uitgebreid besproken hebben.
Nico Schreurs, 25 oktober 2021.